30 Ekim 2020 İzmir depremi ve oluşturduğu tsunaminin Teos Marina ve barındırdığı çok sayıda tekneye verdiği zarar malum ve biz tekne severler için çok düşündürücü. Özellikle, başta Prof. Dr. Şener Üşümezsoy olmak üzere uzmanların halen İzmir bölgesi için yakın gelecekte tahmini 7 üzeri büyüklüğünde iki ayrı deprem öngördüğü bir zamanda.
Ana sorumuzu cevaplamadan önce, Teos Marina’yı etkileyen tsunami gerçekleştiğine göre ve hem tarihsel hem istatiksel olarak çok nadir diyebileceğimiz tsunami geçmişimizi de hesaba katarak bir daha aynı yerde bir tsunami görmemiz çok zor veya yüzyıllar alır diyebilir miyiz? Bu soruya kesin bir cevap vermek mümkün olmamakla birlikte size Yeni Zellanda’dan bir örnek vermek istiyorum. 7.8 büyüklüğünde gerçekleşen ve 2 koca dakika süren 2016 Kaikoura depremi merkez üssü karada olmasına rağmen 7 metrelik tsunami oluşturması ve 25 ayrı fayın aynı anda kırılarak bu konuda bir dünya rekoru kırmasıyla ezber bozan yani dünya genelinde deprem bilgilerinin tekrar gözden geçirilmesine sebep olan bir örnek teşkil etmiştir (Kaynak Wikipedia). Dolayısıyla, merkez üssü karada olan depremlerde bile tsunami oluşabileceğinden, sismik olarak aktif bölgelerde yer alan kıyılarımızda Teos Marina da dahil tüm marinalarımızın gelecekte de muhtemel bir tsunamiye maruz kalabileceğinin ihtimal dahilinde olduğunu söyleyebiliriz.
Peki, ana sorumuza gelelim. Teos Marina’yı yenileme çalışmalarında marinayı ve/veya barındırdığı tekneleri gelecekteki tsunamilerden koruyacak önlemler almak mümkün mü? Başta görüntüleri halen hepimizin aklında olan yakın zamanın en büyük iki tsunamisi (2003 Asya ve 2011 Japonya) olmak üzere ayrıca o örneklere dayanarak çeşitli ülkelerde yapılmış yenilikler var mı, birçok kaynağı inceledik ve sizler için cevaplamaya çalıştık:
Uyarı Sistemi
İncelediğimiz kaynaklarda, ki bunlar arasında ABD ve Avustralya’da resmi kurumların yaptığı detaylı çalışmalar da var, istisnasız öncelik can güvenliği. Bir marinada herşeyden daha hızlı ve az bir maliyetle alınabilecek önlem insanların marinayı derhal terk etmelerini sağlayacak, muhtemel elektrik, telefon, internet kesintilerinden etkilenmeyecek ‘güvenilir’ bir uyarı sistemi ve marinadakilerin ne yapmaları gerektiğine dair prosedürler.
Resmi rakamlara göre 165,000 can kaybına neden olan 2003’teki tsunamiyle 20,000 can kaybına neden olan 2011’deki tsunami arasında coğrafi kapsam dışındaki en büyük fark Japonya’da uyarı sistemlerinin bulunmasıydı. Hatta Japonya’daki tsunaminin yol açtığı ölümleri araştıran bir çalışmaya göre mevcut uyarı sistemlerine rağmen 20,000 can kaybının olma sebebi, bazı bölgelerde uyarı sisteminin beklendiği gibi çalışmaması. O yüzden üstüne basa basa güvenilir bir sistem üzerinde duruyoruz.
Yine gerek incelediğimiz kaynaklara göre gerekse bahsettiğimiz tsunamileri bizzat tecrübe etmiş tekne sahiplerinin ifadelerine göre, ki bunların arasında Teos Marina’daki tsunami sırasında açık denizde olanlar da var, tekneler için en güvenli yer açık deniz veya derin sular. Tsunami sırasında açık denizde olanlar su yüksekliğindeki değişiklikleri hissetmiyorlar bile. Bir deprem sırasında hali hazırda kıyıda veya marinada bulunan tekne sahiplerinin tsunamiden kaçış için genel olarak kabul gören yarım saatlik bir süre içinde açık denize veya derin suya açılması mümkünse, güvenilir bir uyarı sisteminin mal kaybını da engellemesi mümkün hale geliyor. Açık denize açılması ‘mümkünse’ diyoruz çünkü burada teknenin marinadaki pozisyonu ve hızı ayrıca marinadaki trafiğin de belirleyici rolü var. Ayrıca burada, incelediğimiz resmi kaynaklara dikkat çekmek istiyorum. Kanuni sorumluluklarından dolayı her daim can güvenliğine önem veren kaynaklar marina veya kıyıdaysanız asla denize açılmaya kalkışmamanızı, kendinizi karaya ve ulaşabileceğiniz en yüksek ve güvenli noktalara atmanız gerektiğini tavsiye ediyorlar. Dolayısıyla, burada yapılması gerekeni söyleyemeyiz ve bunu marina yönetiminin belirleyeceği prosedürlere bırakıyoruz.
Yapısal Önlemler
“Teos mu Tonoz mu Tsunami mi” yazımızda da belirttiğimiz gibi dünya genelinde marina inşa şartnamelerinde tsunamiye karşı özel maddeler halen yok. Klasik tonoz sistemi kullanan ve 2020 yılı bakımlarını yaptığını belirten Teos Marina’nın marina dizayn ve inşasıyla birlikte mevcut malzeme ve aksamların bakımlarında bir ihmalkarlığı da gözükmüyor. Bu demek değil ki “yapacak bir şey yok”.
Sudaki yükselmelere ve alçalmalara göre hareket eden ‘kazık sistemi’nin marinalarda kullanılmasının bir önlem olabileceği şeklinde resmi dayanağı olmayan birkaç görüş var ve bu sistemin özellikle Teos Marina’da görülen tsunami şekline bir cevap olabileceği söylenmiş. Öncelikle kazık sisteminin yaygın olarak kullanıldığı yerler, gel-gitlerin yoğun ve yüksek bir değişkenlikle yaşandığı okyanus kıyıları. Örneğin Avustralya kıyılarında su yüksekliği gün içinde iki kez 2 metreye varan değişkenlikler gösterir. İskeleler ve pontonların bağlı olduğu kazık sistemleri de bu değerlere göre ve oldukça yavaş yükselip alçalan su kütlesine göre yapılmıştır. Belki Teos Marina’da görülen tsunamiye bir cevap olabilir ancak burada iki önemli gerçeğe dikkat çekmek istiyorum:
- Teos Marina’da meydana gelen tsunamide suyun yükselme hızı aynı yükseltideki herhangi bir gel-gitten çok daha hızlı ve şiddetliydi. Bu hızlardaki suyun kuvvetinin azımsanmaması gerekir. Özellikle hareketli yapıların (kazıklarda yükselip alçalan pontonlar) böyle güçler karşısında hassaslığı dikkate alındığında.
- Teos Marina’da su yükselmesi şeklinde görülen tsunami çok daha şiddetli olabilir veya direkt oluşan yüksek dalgalara maruz kalabilir. Teos, doğal korunaklı ve kırılan fay hattına direkt açık bir marina değil. 2011 Japonya tsunamisinde oluşan dalgaların iki ayrı deniz setini aşarak hızını kaybetmeden kıyıları nasıl dövdüğünü unutmayalım.
Teos Marina halen yaralarını sararken, konunun uzmanı mühendislerle de muhtemel önlemler konusunda çalışmaya başlamış. Konuştuğumuz kadarıyla uzmanlar, birşeyler yapılabileceği konusunda iyimserler ve kendilerine güveniyorlar. Bizlere de biraz olsun onlara güvenmek ve konuyla ilgili bilgi ve birikimlerimizi arttırarak hem kendimizi hem çevremizi bilinçlendirmek düşüyor.
Bazı kaynaklar: